Uzman Psikolog, Özel Eğitim ve Konuşma Terapisi Uzmanı Leyla Arslan
DİL VE KONUŞMA GELİŞİMİ AŞAMALARI
Konuşma gelişimi her çocukta bir miktar farklılık gösterse de belli bir sırayı ve belli bir zamanı takip eder. Şöyle ki:

0-1 YAŞ:
Anlama: - Konuşmacıya bakarak cevap verir.
               - Kendi adı söylendiğinde tepki verir.
               - “Buraya bak, buraya gel” sözlerine tepkide bulunur.
               - “Hayır” dendiği zaman yaptığı hareketi durdurur.

Konuşma: - Ağlamaklı sesler çıkarır.
                  - Sesli ve sessiz harfleri kendi kendine tekrar eder.
                  - Yetişkinin konuşmasından sonra sesli olarak iletişimde bulunur.
                  - Sözcükleri anlamlı olarak istenilen uyumla söyler ve iletişim kurar.
                  - Sesleri taklit eder.

1-2 YAŞ:
Anlama: - “Nerede?” diye sorulduğunda doğru cevap verir.
                - “Üstünde, altında, içinde” gibi zarfları anlar.
                - Bildiği bir eşya istendiğinde getirir.
                - Anahtar sözcükler bulunan basit cümleleri anlar.
                - Seri halinde ve birbiri ile ilişkili iki talimatı anlar.
                - Çevreden gelen sesleri ayırt edebilir.

Konuşma: - İlk defa tam olarak anlamlı sözcükler söyler. 
                  - Eşya ya da resimlerin adlarını söyler.
                  - Bir olayı açıklarken sözcükleri tek tek söyler.
                  - Adını söyleyerek kendini tanıtır.
                  - “Ben, benim” zamirlerini kullanır.
                  - Kişilere, eşyalara, olaylara ilişkin yaklaşık 50 sözcük bilir.
                  - Ayrılma esnasında “Bay bay” gibi sözcüklere tepkide bulunur.

2-3 YAŞ:
Anlama: - Bilinen eşyaların adı söylendiğinde tanır.
               - Ne ve nerede ile yapılan sorular sorar.
               - Olumsuz ifadeleri anlar.
               - Basit öykü kitaplarını dinlemekten zevk alır ve yeniden okunmasını ister.

Konuşma:  - İki sözcüklü cümleler kurar ve doğru olarak birleştirir.
                   - Adını ve soyadını söyler.
                   - “Ne ve nerede” ile soru sorar.
                   - Olumsuz cümleler kurar.
                   - Anlayamadığında üzülür.
                   - Zamirleri kullanır.
                   - Sözel olarak evet anlamında olumlu tepki verir.
                   - Basit fiilleri resimlerine bakarak söyler.
                   - O andaki yaşantılarını anlatır.

3-4 YAŞ:
Anlama: - Zaman kavramını ifade eden cümleleri anlamaya başlar.
               - Kıyaslamaları anlar.
               - “Eğer, bundan sonra, çünkü” gibi sözcüklerin kullanıldığı cümleleri anlar.
               - Birbirleri ile ilgili dört emri yerine getirir.
               - “Haydi taklit edelim” denildiğinde anlar.

Konuşma: - Tam cümlelerle konuşur.
                  - Geçmiş deneyimleri hakkında konuşur.
                  - Çoğul takılarını kullanır.
                  - “Ben, benim” zamirlerini kullanır.
                  - Şarkıları söyleyebilir.
                  - Konuşmalarında ses hataları olmasına rağmen yabancılar tarafından   
                     anlaşılır.
                  - “Üzerinde, içinde” gibi sözcükler kullanır.
                  - Sıfatları doğru olarak kullanır.

4-5 YAŞ:
Anlama: - Birbiri ile ilişkili olmayan 3 emri sırası ile yapar.
               - “Güzel, daha güzel, en güzel” gibi kıyaslamaları anlar.
               - Uzun hikayeleri dinler, ancak çoğu kez gerçekleri yanlış yorumlar.
               - Olayların sırasını anlar.

Konuşma:  - “Ne zaman, nasıl, niçin” ile sorular sorar.
                  - Küçük cümleleri birleştirerek bütün bir cümle kurar.
                  - “Çünkü, böylece” sözcüklerini kullanarak olayların nedenleri hakkında konuşur.
                  - Gerçekleri karıştırabilir ama öykünün özünü anlar.
                  - Altı sözcükten oluşan cümleleri taklit eder.
                  - Basit zıtlıkları bilir.
                  - “Eğer... Ne ... ?” veya “Ne zaman?” şeklindeki sorulara doğru cevap verir.
                  - İsim-isim, isim-fiil birleştirmesi yapabilir.
                  - Telefonla konuşabilir.

5-6 YAŞ:
Anlama: - Sözel olarak belirtilen iki özel duruma uygun resimleri bulur.
              - Soyutlama becerisinin ilk belirtilerini göstermeye başlar.
              - Geçmiş gelecek ve geniş zamanı resimlerden ayırt eder.

Konuşma: - Dil bilgisi bakımından yetişkinlerin konuşmasına çok yaklaşır.

                 - Ancak, özne fiil arasındaki uyumla, geçmiş zaman kiplerinde bazı zorluklar  
                   vardır.
                 - Söyleyişlerinde sıraya dikkat eder.
                 - Bilgi verir ve alır.
                 - Aile içinde arkadaşları ve yabancılarla iyi iletişim kurar.
                 - Bildiği basit bir öyküyü sırasıyla anlatabilir.
                 - Benzerlik ve farklılıkları söyler.

Fırat Üniveritesi Fen-Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Nadir İlhan    
ÇOCUKLARDA DİL GELİŞİM BASAMAKLARI
Yaratılış gereği, bir eksiklik olmadığı sürece bütün çocukların fiziksel ve dilsel gelişiminde belli bir düzen vardır. Ancak bazen bu gelişim düzeninin bütün çocuklarda aynı olmadığı da gözlenmektedir.

Fiziksel ve dilsel gelişim bütün çocuklarda aynı olmadığı gibi, bu gelişim çocuktan çocuğa farklılık gösterir.  Gelişmenin diğer görünüşlerinde olduğu gibi dil yeteneği de (bütün çocuklarda) aynı değildir. Bir çocuk ilk kelimeyi 10. ayda diğer biri 20. ayda söyleyebilir. Bir çocuk kompleks cümleleri 5,5 yaşında diğeri 3 yaşında kullanabilir.

Çocuklarda dil gelişiminde bazen farklılıklar olmakla birlikte bütün dünya çocuklarında ortalama ortak gelişim özellikleri de görülebilir. Irkı, rengi, yaşadığı sosyal çevre, doğa şartları ne olursa olsun yaratılış gereği ortak özelliklere sahip insanoğlunun çocukları da dil öğreniminde/ediniminde ortak bir takım özellikler gösterir. Dünyanın tüm kültürlerindeki çocuklar, ilk yılda tüm kültürlere özgü sesleri çıkarabilirler. Dünyadaki kültürlerin hepsinde, çocuklar 2-4 yaşları arasında konuşmayı öğrenirler.   
  

Ayrıca, çocuklar üzerinde yapılan dil gelişimi çalışmaları sonunda, konuşmayı öğrenmenin ilk dönemlerinde yaklaşık olarak tüm dünya çocuklarının temelde aynı gramer kurallarını kullandıkları saptanmıştır. Bu görüş, bize çocukların doğuştan aynı dil mantığına ve yeteneğine sahip olduklarını, ancak içinde bulundukları toplumun dil sistemini öğrenmek ve kullanmak suretiyle topluma uyduklarını da gösterir.

Sonuç olarak, tüm bebekler dili öğrenmeye öncelikle kullanılan dildeki sesleri öğrenmekle başlar. Dil gelişimi ile beyin gelişiminin yakın ilişkisi olup beyin gelişiminin 2/3’ünün kazanıldığı 3 yaşında belirgin dil kazanımı beklenir. Doğumdan sonraki ilk 3 ayda ekspresifik dil gelişimi fonem düzeyde değişmeler ile kendini gösterirken, 3-9. aylar morfemik (tek heceli kelimeler), 9-18. aylar sentaks (cümle) düzeyinde, 18-36. aylarda ise semantik (anlam) düzeyinde dil kazanımı sağlanır.

Çocuk dili kelimeleri genellikle aynı hecenin tekrarına dayalı olarak ortaya çıkarılan kelimelerdir. Cici, mama, meme, ninni, nine, kaka, vb. gibi. Çocuk dili kelimeleri dilin öz kelimeleridir. Yani alıntı olmayan, tabii yollarla çocukların ihtiyaçları ve dilin doğal gelişim özelliğine bağlı olarak ürettikleri/türettikleri milli dil ürünleri kabul edilir.

Çocuklar çevreyi tanıma ve kendilerini ifade etmenin sihirli aracı olan dili kullanmada oldukça titiz davranırlar. Çevrelerinde kullanılan dil yanlışlarını hemen fark eder ve onları düzeltmeyi hedeflerler.