ÇOCUKLARIMIZI VEREMDEN KORUMAK GEREK! AMA NASIL?..
- Tüberküloz-verem nedir?
Tüberküloz hastalığı, “Mycobacterium tuberculosis” adlı mikrop ile oluşan bulaşıcı
bir hastalık...
YILDA 8,4 MİLYON İNSAN VEREM OLUYOR! - Dünyada
tüberkülozun durumu nedir? Bütün kıtalarda, bütün ülkelerde tüberküloz var. Günümüzde
hala tek mikrobun yaptığı en çok öldüren bulaşıcı hastalık. Yılda 8,4 milyon insan bu hastalığa
yakalanırken 2 milyonu ölmekte. Dünyadaki bütün hastalıkların yüzde 2,5’unu ve önlenebilir
ölümlerin yüzde 26’sını oluşturuyor. Dünya Sağlık Örgütü, verem hastalığı için “Acil
Durum” ilan etti. Dünyada verem hastalarının sayısı yıllar içinde
artıyor.
- Türkiye’de tüberkülozun durumu nedir? Ülkemizde
tüberküloz hastalığı, bu yüzyılın ilk yarısında çok büyük bir salgın yapmıştı. Bir numaralı ölüm
nedeni idi. 1940’lı yıllarda her yıl bin kişiden 2-3’ü verem nedeniyle ölüyordu.
Özellikle 20. yüzyılın 3. çeyreğinde yürütülen yoğun verem savaşı çabaları sonucunda durum değişti.
Tüberküloz artık önemli bir ölüm nedeni değil.
Öte yandan, Türkiye’de 10 milyon
ile 20 milyon arası bir nüfusun enfekte olduğu, yani vücutlarında henüz hastalık oluşturmamış verem
mikrobunun olduğu biliniyor. Bu insanların yüzde 5-10’u yaşamlarının bir döneminde verem
hastası olacak...
Verem savaşı dispanserlerinde kayıtlı hasta sayıları 1999 yılında
22.088 iken, 2000 yılında 18.038... Kayıtlı hastalar dışında, SSK, özel hekim ve hastanelerde de
tedavi edilen bazı hastaların olduğunu biliyoruz. Türkiye’de yılda yaklaşık 25-30 bin
tüberküloz hastası ortaya çıkıyor. Bu hasta sayılarının nüfusa oranı, sanayileşmiş ülkelerde
yüzbinde 20 ve altında, Asya ve Afrika ülkelerinin çoğunda yüzbinde 100'den hatta 200'den fazla.
Ülkemizde ise yüzbinde 30-40 arasında.
- Tüberküloz nasıl
bulaşır? Tüberküloz mikrobunun kaynağı, tedavi görmemiş, aktif akciğer veremi olan
hastalar. Öksürmek, hapşırmak, konuşmak ile mikroplar çevre havaya saçılır. Sağlıklı kişiler bu
mikropları nefesleriyle alır ve enfekte olurlar.
Sokakta, dolmuşta, lokantada öksüren
birisinden verem mikrobu alma olasılığı çok düşüktür. Bulaşma için genellikle verem hastası bir kişi
ile uzun süre birlikte yaşamak gerekir. En çok hastanın aile bireyleri ve yakın çalışma
arkadaşlarına bulaşma olur. Çatal, kaşık, tabak, bardak, giysi gibi nesnelerle bulaşma
olmaz.
Mikropların vücuda girdikten sonra hastalık yapma süresi farklılıklar gösterir. Vücut
direnci düşükse, hızla hastalık gelişebilir. Ya da yıllar sonra hastalık gelişebilir. Mikrop alıp
enfekte olanlardan ancak yüzde 10’u yaşamları boyunca hastalanırlar.
ÇOCUKLARDA İLK 5 YAŞA DİKKAT! - Tüberküloz mikrobu çocukları nasıl
etkiliyor? Hastalık gelişme riskinin en yüksek olduğu dönem ilk 2 yıl. İlk 2 yılda yüzde
5 sonrasında yüzde 5 olmak üzere, yaşam boyu hastalık gelişme riski yüzde 10. Çocuklarda, özellikle
5 yaş altındaki çocuklarda tüberküloz mikrobunu aldıktan sonra hastalık geliştirme riski erişkinlere
göre çok daha yüksek.
TÜBERKÜLOZ BULAŞMASININ ÖNLENMESİ İÇİN... - Hastalık
nasıl önlenebilir? Tüberküloz bulaşmasının önlenmesinde, bulaştırıcı olgulara hızla tanı
konulması ve tedaviye başlanması önemli.
En çok bulaşma, tanı öncesinde oluyor. Özellikle de
şüphelenilmeyip tanı konulmamış bulaştırıcı tüberküloz olguları, dışarıda ve hastanede bulaştırmayı
sürdürüyor. Hastanın balgam çıkardığı kap varsa, tuvalete boşaltılmalı; balgam çıkarılan kap
atılamıyorsa yıkanıp kaynatılmalı. Mutfakta kullanılan malzemeler (bardak, tabak, kaşık, vb.), yatak
örtüleri ve diğerleri için normal temizlik işlemlerinin yapılması
yeterli.
HASTALIK ÖKSÜRÜK VE HAPŞIRIK İLE, HAVA YOLUYLA
BULAŞIYOR Hastalara verilen temel tüberküloz eğitiminde ve bilgi içeren kağıt-kitapçık
gibi materyalde, bulaşmanın hava aracılığıyla ve solunum yoluyla olduğu belirtilmeli ve öksürük ya
da hapşırık sırasında ağızlarını kağıt ya da bez bir mendille kapatmaları gerektiği
belirtilmeli. Tüberküloz hastalarının bulunduğu ortamları havalandırmak, bu ortamlara temiz
hava sağlamak, havadaki bulaştırıcı partikülleri seyreltir. Bulaşma olasılığını azaltır. Odanın
güneş görmesi ortamdaki basilleri öldürür. Hastanın en azından balgam mikroskobisi negatif olana
kadar ayrı bir odada kalması da önerilebilir.
AİLE BİREYLERİ RİSK
ALTINDA! - Bulaşma açısından en riskli kişiler kimler? Bulaşma
açısından en riskli kişiler hastayla uzun süre aynı ortamda bulunan aile bireyleri ve yakın çalışma
arkadaşları. Kaşık, çatal, bardak gibi yemek gereçleri, giysiler, çarşaflar gibi eşyalarla bulaşma
olmaz.
- Tüberküloz hastalığı gelişimi için risk faktörleri
neler? Vücut direncinin düşük olduğu kişilerde hastalık gelişme riski yüksek.
Bunlar: • 5 yaş altındaki çocuklar ve bebekler. • Yaşlılar. • Vücut
direncini düşüren ek hastalığı (şeker hastalığı, kronik böbrek hastalığı, kanser, AIDS) olanlar.
• Organ nakli yapılan hastalar. • İlaç ve alkol bağımlılığı olanlar. •
Bağışıklık sistemini baskılayan (kortizon gibi) tedaviler kullanan hastalar. -
Verem aşısı (BCG) tüberküloz hastalığından korur mu? Verem aşısı çocuk yaş grubuna
uygulanan bir aşı. Çocuklarda akciğer tüberkülozundan değil, tüberkülozun ciddi formları olan kanla
yayılan (milier) ve beyin zarını tutan (menenjit) tüberkülozu önler. Erişkinlerde hastalık için
koruyucu değildir.
TÜRKİYE’DE BCG AŞISI • Doğumdan sonra 2.
ayda 1 kez uygulanır. • Tekrarı gerekli değildir. • 3 aylıktan büyük bebeklere,
önce tüberkülin cilt testi yapılır, negatif bulunursa BCG
uygulanır. |
HASTANIN TEDAVİSİ EN ETKİLİ KORUMA! -
Veremden toplum nasıl korunur? Verem mikrobunu saçan hastaların tedavisi, toplumun
korunmasında en önemli yoldur.
- Veremden korunmada ilaç kullanılabilir
mi? Evet, hasta yakınlarına ve risk taşıyan kişilere koruyucu ilaç tedavisi verilirse,
yüzde 60 ila 90 koruyuculuk gerçekleşir. Koruyucu ilaç tedavisi, hastalık gelişmesine engel olur. Bu
koruyucu tedavi de verem savaşı dispanserlerince ücretsiz
veriliyor. |
KORUYUCU İLAÇ TEDAVİSİNİN
AMACI: Tüberküloz hastası ile teması olan kişide enfeksiyon gelişimini ya da enfekte
kişide tüberküloz hastalığı gelişimini önlemektir.
- Kimlere koruyucu tedavi
verilir? - Tüberküloz hastası ile teması olanlar, - 35 yaşından daha genç
olanlar, - TCT (tüberküloz cilt testi) konversiyonu, - Akciğer filminde tüberküloz sekeli
lezyonu, - TB riskini arttıran bağışıklığı baskılanmış kişiler.
TÜBERKÜLOZ HASTASI
İLE TEMASI OLMAYANLAR - 15 yaşından küçük TCT pozitif çocuklar, - TCT
konversiyonu, - Akciğer filminde TB sekeli lezyonu, - Tüberküloz riskini arttıran, bağışıklığı
baskılanmış TCT (tüberküloz cilt testi) pozitif kişiler. - Koruyucu tedavi 6 ay süreyle mi
veriliyor? 6 yaşından küçük çocuklara koruyucu tedavinin sonunda TCT yapılır. Negatif bulunursa,
BCG aşısı yapılır; pozitif bulunursa bir şey
yapılmaz. |
KORUYUCU İLAÇ TEDAVİSİ DOZU VE
SÜRESİ Erişkinlerde (Kemoproflaksi için izoniyazid) günde 5 mg/kg (maksimum 300 mg),
çocuklarda 10 mg/kg/gün hesabıyla 300 mg’ı geçmeyecek şekilde 6 ay süreyle verilir. Hasta,
koruyucu ilaç tedavisini reddederse, 3-6-12-24 aylarda akciğer filmi çekilir; film ya da
semptomlarında tüberküloz şüphesi doğarsa balgamı incelenir; hastalık açısından izlenir.
- Tüberküloz hastasının yakın çevresi ne yapmalı? Verem Savaş
Dispanseri’ne kontrole gitmeliler. Dispanserde yapılan kontrol sonrasında gerek görülen
kişiler koruyucu tedavi almalı. Koruyucu tedavi de Verem Savaş Dispanserleri tarafından ücretsiz
olarak veriliyor zaten. |
ÇOCUKLUK ÇAĞI TÜBERKÜLOZU -
Çocukluk çağında tüberküloz tanısı nasıl konur ve tedavisi nasıldır? 2-3 haftadan uzun
süren öksürük, ateş, gece terlemesi, halsizlik, iştahsızlık, kilo kaybı gibi yakınmaları olan
çocukta tüberküloz akla gelmelidir. Ancak bazen bu yakınmalar erişkindeki kadar belirgin
olmayabilir. Tüberküloz hastalığı varlığını düşündüren yakınmaları olan çocukta, akciğer grafisi
bulguları ve tüberkülin cilt testi (PPD) de pozitif ise kuvvetle tüberküloz düşünülür.
- Çocuğun tüberkülozlu bir erişkinle teması olması da önemli mi?
Tüberküloz düşünülen çocukta mutlaka aile taraması yapılmalı. Çocuk balgam verebiliyorsa, balgam
örneği ya da yutulan balgamları incelemek için mide suyu incelemesi yapılabilir.
Yakınmalar genellikle hafif başlar, yavaş ilerler. Hastalar bu yakınmaları başka nedenlere
bağlayabilir ve doktora geç gidebilir. Bu durum hastalığın daha çok yayılmasına ve tutulan organın
daha fazla tahrip olmasına neden olur. Bu arada hasta çevresine mikrop saçar ve daha çok kişinin
enfekte olmasına neden olur. Bu nedenle özellikle 2 haftadan uzun süren öksürük ve diğer yakınmaları
olan kişilerin en kısa zamanda sağlık merkezine başvurmaları çok
önemli. |
- Tüberküloz cilt testi (PPD) nedir, kimlere yapılır, nasıl
yorumlanır? Tüberküloz cilt testi, tüberküloz basilinin hücre duvarından elde edilen ve
antijenik özelliği olan bir proteinin, küçük bir iğne ile kol derisi içine uygulanması ve 2-3 gün
sonra oluşan kabarıklığın değerlendirilmesi şeklinde yapılan bir testtir. Kabarıklığın oluşması
tüberküloz basili ile karşılaşıldığını ve infeksiyon varlığını gösterir. Kabarıklık oluşmaması ise
tüberküloz basili ile karşılaşılmadığı anlamına
gelir. |
TÜBERKÜLOZ CİLT TESTİ: BCG AŞISI
OLANLARDA: 0-5 mm negatif kabul edilir. 6-14 mm BCG’ye atfedilir. 15 mm ve üzeri
pozitif kabul edilir, enfeksiyon olarak değerlendirilir.
BCG AŞISI
OLMAYANLARDA: 0-5 mm negatif kabul edilir. 6-9 mm şüpheli kabul edilir, 1 hafta sonra
test tekrarlanır; yine 6-9 mm bulunursa negatif kabul edilir; 10 mm ve üzeri pozitif kabul
edilir. 10 mm ve üzeri pozitif kabul edilir. - Tüberküloz hastası hastanede yatarak mı
tedavi edilmeli? Her hastanın mutlaka yatırılması gerekmez. Ancak genel durumu bozuk, yaygın
hastalığı olan, aşırı kan tükürmesi olan, ek medikal problemi olan, ilaç yan etkisi çıkan ve
tedaviye uyumsuz olan hastaların hastaneye yatırılarak tedavi edilmesi gerekir.
TEDAVİDEN 2-3 HAFTA SONRA BULAŞTIRICILIK YOK OLUYOR! - Hastalığı
bulaştırıcılık ne kadar sürüyor? İlaç tedavisine başlandıktan sonra bulaştırıcılık hızla
kaybolur. Eğer kullanılan ilaçlar etkili ise tedaviden 2-3 hafta sonra bulaştırıcılık büyük oranda
yok olur.
- Tüberküloz tedavisinin yan etkileri var mı? Yan etki görüldüğünde
ne yapılmalı? Tedavi sırasında yan etkiler ortaya çıkabilir. En sık görülen yan
etkiler, cilt döküntüsü, kaşıntı, iştahsızlık, bulantı, kusma, karın ağrısı ve görme bozukluğudur.
Bu durumların ortaya çıkması halinde derhal doktora başvurulmalı. Tedavinin temel ilaçlarından biri
olan rifampisin, idrar, göz yaşı ve büyük abdesti turuncuya boyayabilir. Endişelenecek bir durum
değildir.
- Tüberküloz hastalığı iyileşir mi? Tüberküloz
kesinlikle iyileşebilen bir hastalık. İlaçlarını önerilen şekilde aksatmadan, yeterli süre içen
hastaların hemen hepsi başarıyla tedavi ediliyor.
- Tüberküloz hastalığı
kimlerde iyileşmez? 1- İlaçlarını düzenli kullanmayan hastalarda iyileşmez. 2-
İlaca dirençli tüberküloz hastaları bilinen temel ilaçlarla iyileşmez.
-
Tüberküloz tedavisi başarısında beslenmenin önemi nedir? Sağlıklı kişiler için gereken
düzenli ve yeterli beslenme tüberküloz hastaları için de geçerli. Tedavinin başarısında temel olan
ise ilaç tedavisidir.
- Tüberküloz hastası evde nasıl ve nerede
yaşamalıdır? Tüberküloz hastası güneş gören ve sık havalandırılabilen bir odada kalmalı.
Öksürürken, hapşırırken, konuşurken ağız ve burnunu kapatmalıdır.
-
Tüberküloz tedavisi sürerken kişi okula-işe devam edebilir mi? Fiziksel durumu uygun
olan hastalar, balgamlarında tüberküloz basili olmadığı gösterildiğinde, ilaçları düzenli kullanmak
koşuluyla çalışabilir ve okula devam edebilirler. - Tüberküloz hastasının yapması gerekenler
neler? • Tüberküloz ilaçları her gün düzenli olarak alınmalı. •
Tüberküloz ilaçları alırken, doktora danışmadan başka ilaçlar kullanılmamalı. • İlaçlara
bağlı yan etki oluşması durumunda en kısa sürede doktora gidilmeli. • Tedavi süresince
düzenli kontrollere gidilmeli. |
NOT: TCT
konversiyonu: Son 2 yılda, bu arada BCG aşısı yapılmamış olmak koşuluyla, daha önce negatif olan
TCT’nin en az 6 mm artış göstermesi ve pozitifleşmesi, TCT konversiyonu olarak
adlandırılır.
|