Çocuğun benlik gelişimi
Son zamanlarda danışanlarımla yaptığım
görüşmelerim, genelde çocukları için zaten çok çabalayan annelerle oldu. “Acaba daha da ne
yapabiliriz?” diye soran bilgiye susamış, kendilerini sorgulayan annelerle konuşmak beni çok
etkiledi. O yüzden bu yazımın da konusu çocuğun benlik gelişimi için daha da neler yapabileceğimizi
irdelemek olacak.
Benlik gelişiminin güvene dayandığını biliyoruz, ama günlük hay
huy arasında bu konuda çocuklara ne kadar etkin destek oluyoruz tam bilmiyoruz.
Çocuğun
kendisi ile olan ilişkisi, benlik algısı, kendi gücünün ve kaynaklarının farkında olması ve çevreye
karşı olan ilgisi her geçen gün otomatik olarak güçlenmekte ve gelişmektedir. Ne yazık ki birçok kez
bu gelişim yolculuğunda çocukların gelişimsel süreçlerinde sıkça duraksamalara ya da kırılmalara
şahit olunuyor. Temel bazı gelişimsel gereksinimler karşılanamayabiliyor. Erken çocukluk çağında
duyarlı olmak gereken bir noktadır bu. İlk 3 yılın çocuk hayatındaki önemini; temel ihtiyaçların
karşılanmasının ve benlik gelişiminin kişilik oluşumunda ne kadar fark yarattığını biliyoruz.
İLK 3 YIL NELER YAPILABİLİR? Çocuğun bu kritik dönemde iki hassas durumundan
bahsedebiliriz. Birinci durum gelişim basamaklarını hızla tamamlıyor olması. İkinci durum ise
sürtüşme olmadan bu basamakları geçmesi için gerekli becerilere tam sahip olmaması.
Alman
pedagog Prof. Dr. Armin Krenz, birçok yazısında çocukların benlik gelişimi için gerekli olan temel
gereksinimleri bir binayı taşıyacak olan kolonlara benzetir.
Ona göre, okul öncesi dönemde
sağlam bir benlik gelişimi için gerekli on altı temel gereksinim vardır. Bu gereksinimlerin
karşılanması ilerdeki karakter gelişiminin sağlam köklere dayanmasını sağlar diye de
eklemektedir.
16 TEMEL GEREKSİNİM Prof. Krenz’ e göre, on altı temel gereksinim
aşağıdaki gibi sıralanmıştır:
Zaman: Zamanı duyumsama ve tadını çıkarma olanağı bulan
çocuk gelişim kaynaklarını kullanabilir ve onları özümseyebilir. Dünyayı derinlemesine
algılayabilir. Bunun için çocukların kendi sorunlarını çözebilen ve çocuklara geniş zaman tanıyan
ebeveynlere gereksinimi vardır.
Sükûnet: Gelişim süreçlerinin yerleşmesi ve
ayrıştırılması için, ayrıca dikkatin yoğunlaşması ve problemlerin çözülmesi için sükûnet çok
gereklidir. Bunun için çocuklar güçlü ve dayanıklı ve tüm çocuk eğitimini keşifler ve yanlışlar
yapmak ve yanlışlardan öğrenmek olarak kabul eden ebeveynlere gereksinim
duyarlar.
Sevgi: Güvenli bağlanmak, derin ve içten kabul edilmek, sıcak bir yakınlık
hissi sevgidir. Güvenmek, güvenilirlik, içtenlik ve aynı zamanda duygusal bir dikkattir ve her
çocuğun gelişimi için esastır.
Güven: Çocuklarına tüm bilgelikleri ve üstünlüklerine
rağmen insan olarak eşitlik duygusu verebilen ve çocuklarında gurur ve farkındalık yaratan anne
babalar gerekir. Çocuklarının ufak gelişimlerine şaşıran ve hayran kalan, verdikleri sözleri tutan,
beklentileri net olan ebeveynler idealdir.
Hareket: Amaçlı hareketleri gerçekleştirmek
için kendileri hareket etmekten mutluluk duyan ve bunu ifade eden yetişkinlere ihtiyaç vardır. Pasif
bir tüketici olmak yerine, kendisi aktif üretken olan yetişkinler çocuklarda hareketi ve etkinliği
özendirirler.
Mahremiyet ve sırlar: Çocukların kendilerine güvenen, onlara değerlerini
aktaran, bazı olumsuzlukları göz ardı edebilen, onları utandırmayan, aynı zamanda çocuklarının
kişilik haklarına saygı duyan ebeveynlere ihtiyaçları vardır.
Söz Hakkı: Gelişim
basamağına uygun olarak evde alınan kararlara katılma ve bazı sorumluluklar alma her çocuğun
hakkıdır.
Deneyim zenginliği: Hem kendi içindeki duygulara hem de çevresine
ulaşabilmek demektir. Öğrenme potansiyelini fark eden, kendi hayatını denetleyebilen, kendi
yeteneklerine güvenen bir anne baba çocuklarına bu konuda model olabilir.
Duygular:
Duygularını yaşayabilen ve duygularını bilişsel ve motor süreçlerine yayabilen çocuklar yetiştirmek
önemlidir. Bunun için kendi duyguları ile temas halinde olan, geniş duygu repertuarı olan ve onları
kabul eden; dengeli bir duygu dünyasına önem veren ebeveynlere ihtiyaç vardır.
Cinsellik: Cinsel kimlik gelişimini kabul ve içselleştirmek çocuk gelişiminin önemli
bir unsurudur. Ebeveyn olarak cinsel hayatı doyumlu, mutlu, kendi cinselliği ile barışık olmak
çocukların da doğumdan başlayarak kendi cinselliklerini ve cinsiyetlerini tanımalarına olanak
sağlar.
Şiddetsiz Ortam: Sağlıklı ve yapıcı bir iletişimin olmazsa olmazı şiddetsiz
eğitimdir. Derin hümanistik değerleri olan, güç kullanmak ve güçsüz kılmaktan sakınan velilere
gereksinim vardır.
Merak: Dünyayı keşfetmek ve aktif olarak katılmak demektir. Bunun
için içlerinde kuvvetli bir öğrenme motivasyonu barındıran ve her zaman duygusal, sosyal, bilişsel
ve fiziksel deneyimlere açık olan, kendini yenilemeyi bilen ebeveynler
gerekir.
İyimserlik: İçlerinde yaşama sevinci olan, sorunları çözüm bekleyen fırsatlar
olarak kabul eden, yapıcı ve çözüm odaklı düşünen yetişkinler çocuklarına iyimserlik
aşılarlar.
Saygı ve Değerler: Kültürel normları gözeterek çevresi ile iletişime geçen,
başkalarının değerlerine- ki sanatsal, dini, estetik, politik ya da sosyal olabilir- saygı duyan
yetişkinler gerekir.
Anlayış: Kendi çocukluğunu unutmayan, çocuklarını anlayan anne
babalara ihtiyaç vardır. Çocuklarının kabul gören kişiler olarak gelişmesi için ve aşağıdaki şu üç
temel soruyu sorabilen bireyler olabilmesi için: “Ben kimim?”, “Ne yapabilirim?”,” Neye
sahibim?”
Tutarlılık ve Tekrar: Değerleri tanımak; çevre ile iletişim içinde
değerlerin tutarlı bir şekilde tekrarlaması, pekişmesi.
Yukarıdaki özelliklerin kaçı size
uyuyor, hangi durumları ve özellikleri genişletmek ve zenginleştirmek isterdiniz?
Gelişim
psikologlarının yaptığı son araştırmalardan çıkan sonuçlara göre, duygusal ihtiyaçların doyumu
olumlu benlik gelişiminde çok önemli bir rol oynuyor. Tersi ise düşük benlik algısının başlıca
nedeni olarak görülüyor.
KENDİNİ SEVİLMEYE DEĞER GÖRÜYOR MU? Gelecekteki benlik ve
kişilik gelişiminin çok erken yaşta çocuğun kendini sevilmeye değer görmesi ile çok yakından
bağlantılı olduğu görülmektedir. Kendini sevilmeyen olarak duyumsayan ve sık eleştirilen çocuk ise
ileride de güvensiz bir kişilik sergileyecektir.
Yeni sene için aldığımız kararları gözden
geçirelim. Küçük çocuğu olan ebeveynler yeni kararlarına çocuklarının benlik gelişimlerine katkıda
bulunmayı ve bu konuda çabalarını arttırmayı dâhil ederlerse çocuklarına eşsiz bir hediye vermiş
olacaklardır. İlla ki mükemmel olmak gerekmez, bu konulardaki ufak adımlar bile çok şey ifade
eder.
Çocuğunuzun kendisini seven dolayısı ile insanları ve hayatı seven bireyler olarak
gelişebilmeleri için emek vermeye değer. Bu yeni yolunuzda sizlere başarılı ve keyifli günler
diliyorum.
|