Hava nemlendiricileri, artık yeter mi, yoksa devam mı? "Yazın ne kadar da rahattık, yine kış geldi ve hastalıklar başladı."

Evet, üst solunum yolu enfeksiyonları genellikle sonbahar ve kış mevsimlerinde ortaya çıkar. Ama düşünülenin aksine havanın soğuması ve çocuğun üşümesi ile ilgisi yoktur. Çocuklar kışın daha çok hasta olurlar, çünkü çocukların okula gitmesi virüsler ile karşılaşmayı arttırır, insanlar hava soğuk olduğu için iç ortamlarda birbirlerine yakın temasta kalırlar ki, bu da enfeksiyonların bulaşmasını kolaylaştırır. Ayrıca düşük nem oranı, burun mukozasını kurutur, bu durumda çocukları soğuk algınlığına yol açan mikroplara (virüslere) karşı daha hassas hale getirir. Acaba hava nemlendiricileri kullanılması üst solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisinde işe yarar mı? İşte, bu yazımda tam da bundan bahsetmek istiyorum; hava nemlendiricilerinden… 

"Her çocuklu eve bir tane lazım mı? Birçok konuda olduğu gibi bu konuyu da abartıyor muyuz?,  Bu cihazlar gerçekten işe yarıyor mu?  Yoksa bize mi öyle geliyor?  Hava nemlendiricilerinin zararlı etkileri olabilir mi?"  İşte, bu sorulara cevap vermeye çalışacağım.

Hava nemlendiricileri uzun yıllardır çocuklarda üst solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisinde kullanılıyor; amaç, sekresyonların daha sıvı hale gelerek rahat bir şekilde  solunum yollarından temizlenmesi. 

Pekala, bu gerçekten oluyor mu? Ailelere sorduğunuzda hava nemlendiricilerinin işe yaradığını söylüyorlar. "Çocuk daha rahat nefes alıyor, burnu açıldı"diyorlar bu önemli mi? Tabii ki önemli, ama bunlar sübjektif değerlendirmeler. Yani çocuğunuz ile ilgili nasıl hissettiğiniz ile ilgili. Pekala, bu objektif olarak da gösterilmiş mi? Yani bilimsel çalışmalar ne diyor? İyi hissetmek ile gerçekten iyi olmak ile aynı şey mi?

BİLİMSEL ÇALIŞMALAR NE DİYOR?
Aşağıda da referanslarını verdiğim çalışmalara baktığımızda, çocuklarda üst solunum yolu enfeksiyonları sırasında hava nemlendiricilerin kullanımının çocuklarda işe yaradığını söylemek zor ne yazık ki...

Akut bronşiolit; çocuklarda sık rastlanan bir enfeksiyon, hastaların nefes borularında sekresyon ve spazm oluyor; öksürük, hırıltı bazen nefes darlığı gibi şikayetler ile geliyorlar. Nefes borularındaki spazmı giderici ilaçların yanı sıra buhar tedavisinde özellikle düşük gelirli ülkelerde halen yaygın olarak kullanılan kolay erişilebilir ve ucuz bir tedavi. Bu hastalarda buhar tedavisinin sekresyonların atılmasına yardımcı olabileceği düşünülmüş Acaba gerçekten öyle mi? Bu konu ile ilgili az sayıda çalışma var onlarda bronşioliti olan hastalarda soğuk ya da sıcak buhar tedavisinin bir faydası olmadığını göstermiş ve rutin kullanımı önerilmiyor.

Çocuğunuz gecenin bir yarısı havlar gibi öksürmeye mi başladı? Muhtemelen krup denilen bir enfeksiyon geçiriyordur. Çocukları krup olan anneler bilir; kaba, yoğun arka arkaya gelen bir öksürük çocuğu perişan eder bütün gee. Üst hava yollarında ses tellerimizin olduğu bölgede viral enfeksiyon nedeni ile oluşan şişlik  (ödem) sonucunda bu bulgular ortaya çıkar. Buhar tedavisi özellikle soğuk buhar tedavisi, eskiden kruplu çocukların tedavisinde hastanelerde çok yaygın kullanılır evde de kullanılması önerilirdi.

Pekala işe yarıyor mu? Yapılan çalışmalar krup tedavisinde buhar tedavisinin çocuğun şikayetleri üzerinde anlamlı bir iyileşmeye neden olmadığını göstermiş.Alt solunum yolu enfeksiyonlarında (zatürre) tedavisinde soğuk ya da sıcak buhar tedavisinin yeri var mı? Yine bu konu ile ilgili de çok az sayıda çalışma var ve bu çalışmalar da diğer solunum yolu hastalıklarında olduğu gibi zatürrede de hava nemlendiricilerinin pek de bir faydası olmadığını göstermiş.

Sonuç olarak, bu yazıyı hazırlamak için tüm bu çalışmaları gözden geçirdikten sonra ben de geriye dönüp şöyle bir düşündüm. Asistanlığa ilk başladığım yıllarda solunum hastalıkları nedeni ile hastaneye yatan her çocuğun başında bir buhar makinesi vardı. Yıllar yılları kovaladı, tam 21 yıl olmuş (zaman ne kadar da çabuk geçiyor), en son ne zaman bir hastaya buhar tedavisi önerdiğimi, hatta en son ne zaman bir buhar makinesi gördüğümü hatırlayamadım. Yıllar içerisinde aşağıda da bazı örneklerini sunduğum çalışmalar arttıkça artık buhar tedavisini nerede ise hiç kullanmaz olduk hastanelerde.

HAVA NEMLENDİRİCİLERİ NE İŞE YARAYABİLİR?
Nem havadaki su buharı miktarıdır. Havadaki nem oranı mevsime, nerede yaşadığınıza ve hava koşullarına bağlıdır. Genellikle havadaki nem yaz aylarında yüksektir, kış aylarında düşüktür. İdeal olarak bir evde nem oranı yüzde 30- 50 civarı olmalıdır. Her şeyde olduğu gibi havadaki nemin fazlası da azı da iyi değildir.

Düşük nem deride kuruluğa yol açar burun ve boğazı rahatsız eder, gözlerin kaşınmasına yol açar. Evet, teorik olarak hava nemlendiricileri burun ve sinüslerdeki kuruluğun, üst solunum yolu tıkanıklığının giderilmesinde faydalı olabilir. Ama çocuğunuz hastalandığında bu cihazları kullanmanın bilimsel olarak kesin bir faydası yok.

Ayrıca cihazları kullanırken dikkatli olunması gerekir, eğer nem düzeyi olması gerekenin üzerinde ise ya da hava nemlendirici cihazların bakımı gerektiği gibi yapılmıyor ise çocuğunuzu iyileştireceğine daha da hasta olmasına neden olabilir.

SOĞUK VE SICAK BUHAR HAVA NEMLENDİRİCİLERİ
Soğuk ve sıcak buhar hava nemlendirme cihazları olmak üzere iki çeşit cihaz vardır. Soğuk buhar hava nemlendiricileri: Bu makinelerdeki buhar ısıtılmadığı için çocuğun suyun dökülmesi ya da yüzünü buhara yaklaştırdığında yanması gibi sorunlar olmaz. Ama  soğuk buhar makinelerindeki en büyük sorun, soğuk su bakteri ve küflerin üremesi için harika bir ortam oluşturmasıdır. Bu neden ile hava nemlendiricinin her gün önerilen şekilde su ve sabun ile yıkanması önerilmektedir. İyi temizlenmeyen cihazlar enfeksiyon kaynağı olabilir.

Ayrıca, soğuk buhar hava nemlendiricilerinin distile su kullanılması önerilmektedir. Musluk suyu çeşitli mineralller içerir, bu mineraller hava nemlendiricisinin içinde birikerek mikropların yerleşmesini kolaylaştırır. Buhar makinesi çalıştırıldığında bu mineralleri mobilyalarınızın üzerinde beyaz toz şeklinde görebilirsiniz. Bu minerallerin solunması çocuklarda sorunlara yol açabilir.

Sıcak buhar hava nemlendiricileri: Bu cihazlarda bakteri ve küf üremesi daha zordur, fakat yanık riski vardır. Bu neden ile özellikle küçük çocukların bulunduğu ortamlarda kullanılmaması önerilir.

HAVA NEMLENDİRİCİLERİ ZARARLI OLABİLİR Mİ?
Ev içerisindeki fazla nem halılarda ya da ev içindeki başka alanlarda küf mantarlarının, zararlı bakterilerin ve ev tozu akarlarının üremesinde artışa neden olabilir.Özellikle astımı olan çocuklarda bu durum astım şikayetlerinin kötüleşmesine yol açabilir. Her şeyin fazlası zarar demiştik hatırlarsanız; biz astımlı hastalarımıza evlerini sık sık havalandırmalarını ev içinde çamaşır kurutmamalarını, su kaçağı var ise bunların bir an önce onarılmasını öneriyoruz. Çünkü nem fazla olduğunda alerjenlerin artması için çok uygun bir ortam oluyor bu da hastaların bulgularını kötüleştiriyor.

Bu neden ile çocuğunuzun astımı var ise, buhar makinesi için harcama yapmadan önce mutlaka çocuğunuzu izleyen hekim ile görüşün. Astımlı çocuklarda hava nemlendiricilerinin rutin tedavide yeri yoktur.

Çocuğunuzun astımı yoksa bile eğer yeterince iyi temizlenmemiş ve havaya mikrop yayan bir buhar makinesi var ise, cihazının kendisi, üst solunum yolu enfeksiyonları benzeri şikayetlere hatta akciğer enfeksiyonlarına neden olabilir.

Evinizdeki hava kuru dediniz bir hava nemlendirici cihaz aldınız, ama şimdi başka bir sorunumuz daha var, "Acaba şimdi de nem fazla mı?" Havadaki nemi kontrol etmemiz gerekir. Bu durumda havadaki nemi ölçen termometreye benzer cihazların kullanılması, nem oranını yüzde 40- 50 civarında tutulması ve eğer nem fazla ise azaltılması gerekir.

ORTAMDAKİ NEMİ AZALTMAK İÇİN
…Özellikle yaz aylarında iç ortamdaki nemin yoğun olduğu zamanlarda nemi azaltmak için ne yapabiliriz?

Havadaki fazla nemi alan cihazlar vardır, aslında bu cihazlar aynı klimalar gibi çalışır, ama soğutucu etkisi yoktur. Özellikle bodrum katları gibi nemin önemli sorun olduğu alanlarda kullanılabilir. Nemi azaltmak için klima da kullanılabilir. Klimalar havayı ideal ve sağlıklı bir düzeye kadar kurutur.

Hava nemlendirici, nem ölçer ve eğer havadaki nem fazla ise nemi azaltır. Bir de bunların dikkatli kullanımı ve temizliği var, çünkü evdeki nemi düzenleyeceğim derken çocuğumuzu hasta etmek istemeyiz.

Ben bir çocuk doktoru olarak hava nemlendiricisi olmadan büyüttüm oğlumu. İlk sebep, benim oğlumun alerjisi ve astımı olduğu için havadaki nemi arttıran bazı cihazların evimizde olmasının çok da uygun olmadığını düşünmem. İkincisi, o kadar yoğun çalışıyorum ki, tüm bunlara ayıracak vaktim yok açıkçası. Kariyerde yaparım çocuk da meselesi reklamlardaki kadar eğlenceli olmuyor her zaman. Bazen akşam saatlerinde ben halen hasta muayene ederken oğlum arıyor beni telefon ile; "Ödevimi yapamıyorum hemen gel anne" diye. Eğer çalışan anne iseniz organizasyon yeteneğinizin çok gelişmiş olması lazım, ben arkadaşlarım arayıp da "Nasılsın neler yapıyorsun?" deyince "Ayak parmaklarım ile piyano çalıyorum" diye cevap veriyorum bazen. Tüm bu yoğunluğun içinde aileme, oğluma kaliteli vakit ayırabilmek, bazen onu okuldan alabilmek, saçını kestirmek için kuaföre ben götürmek istiyorum.

Allahtan çok şanslıyım harika bir anneannemiz, dedemiz ve teyzemiz var yetişemediğim her an yanımdalar. Sonuç olarak biraz uzattım ama asıl söylemek istediğim şu; hava nemlendiricileri için zaten vakit yok benim hayatımda.

NEDEN HAVA NEMLENDİRİCİLERİNE İHTİYAÇ DUYUYORUZ?
Çocuklarımızın küçük burunları açılsın diye, evet haklısınız, o küçük burnun tıkanması nasıl bütün aileyi perişan edebilir bunu ancak yaşayanlar bilir. Hava nemlendiricilerinden başka hangi yöntemleri ile üst hava yollarını rahatlatabiliriz ona bir bakalım.

Çocukların burunlarını açmak için kullanılan bitkisel yağlar ve mentol içeren bazı preperatlar mevcut. Benim çocukluğumda çok kullanılırdı bunlar, annem bazen sırtımıza-göğsümüze bunlardan sürerdi, şimdi tekrar moda oldu. Pekala, bunlar işe yarar mı? Çocuk daha rahat nefes alır mı? Aslında burunda bir açılmaya yol açmıyor. Fakat güçlü mentol kokusu ile bir bakıma beynimizi kandırıyoruz. Yani güçlü koku nedeni ile sanki tıkalı olmayan bir burundan nefes alıyormuşuz gibi hissediyoruz.

Bu preperatların çocukların burnunun etrafına konulması hiç önerilmiyor. Bu ve benzeri preperatların içinde bulunan (Camphor) isimli bir maddenin ağızdan az miktarlarda alınması bile çocuklarda hayatı tehdit eden zehirlenmelere yol açabilir. Lokal olarak uygulandığında da zararlı maddeler  mukozadan ya da yaralı deriden (örneğin çocuğun derisinde bir sıyrık vb. var ise) emilerek zararlı etkilere yol açabilir. 

Burnu rahatlatmanın bir başka yolu dekonjestanlar dediğimiz bir grup ilaç bunlar tek başına ya da ağrı kesici ya da antialerjik bazı ilaçlar ile birlikte kombine olarak bulunabilir. Burun içindeki damarlarda kasılmaya yol açarak burunun açılmasını sağlıyor. Ne yazık ki olası yan etkileri nedeni ile bu ilaçların kullanımı 4 yaşın altındaki çocuklarda önerilmiyor.

Sonuç olarak, çocuklarımız güle oynaya büyüyecekler inşallah, ama arada hasta da olacaklar. Arada derken yılda 5- 8 üst solunum yolu enfeksiyonundan bahsediyoruz. Bunun da çoğunu kış aylarında geçirdiğini düşünürsek, o küçük güzel burunları çoğu kez akıyor olacak. Bize düşen onları rahatlatmak için enfeksiyon süresince bol sıvı almalarını sağlamak ve özellikle serum fizyolojik gibi ilaçlar ile burunlarını açık tutmaya çalışmak, daha büyük çocuklarda ise doktorunuzun önerdiği bazı dekonjestan ilaçlar ve burun spreyleri kullanılabilir.

Çocuklarınız ve sevdikleriniz ile birlikte sağlıklı, mutlu günler dileği ile…

KAYNAKLAR:
Cochrane Database Syst Rev. 2011 May 11;(5):CD001728.Heated, humidified air for the common cold. Singh M, Singh M.

Cochrane Database Syst Rev. 2011 Jan 19;(1):CD006435.Steam inhalation or humidified oxygen for acute bronchiolitis in children up to three years of age.Umoren R, Odey F, Meremikwu MM.

Cochrane Database Syst Rev. 2011 Jun 15;(6):CD002870.WITHDRAWN: Humidified air inhalation for treating croup.Moore M, Little P.

Singh M, Singhi S, Walia BN. Evaluation of steam therapy in acute lower respiratory tract infections: a pilot study. Indian Pediatr 1990; 27: 945-951.

Steam Inhalation in Respiratory Illnesses - Full Steam Ahead or Full Stop? A Systematic Review of Randomized Controlled Trials

J L Mathew Indian Pediatr 2010;47:1047-50