Kadın doğum acillerinde en sık görülen rahatsızlıklardan biri bel ve karın ağrılarıdır. Bu ağrıları yapan en önemli sorunlardan biri idrar yolları taşlarıdır. Aile bebekle ilgili bir sorun endişesiyle acile başvurur ve ilk yapılan muayeneden sonra yapılan basit idrar testi ile durum anlaşılır. Bazen ağrı kesiciler ile problem giderilirken, bazen de taşın alınması için cerrahi girişimlere kadar olay uzayabilir.

Maya Su’ya hamileyken eşimin gecenin yarısında tutan yan ağrısını unutamam. Yaklaşık 6 aylık gebeydi ve sağ tarafını tutarak gece salonda turluyordu. Sağ tarafına dokunmam ile havaya sıçramıştı. Bu ağrının böbrek ağrısı olduğu aşikardı ve gece hastaneye koşup ağrı kesici yaptığımızı dün gibi hatırlıyorum. Ertesi gün yaptığımız idrar tahlilinde bol miktarda alyuvar ve iltihap hücreleri görülmüştü. İhtimalen taş düşürmüştü ve idrar yollarında da iltihap meydana gelmişti. Son derece rahatsız edici bu durum, hamilelerde sıklıkla karşımıza çıkıyor.

Hamilelikte idrar yolları problemleri sıktır. Hamilelikte idrarda kalsiyum atılımının artışı ve idrar akışının yavaşlaması, idrar yolu enfeksiyonları ve fizyolojik olarak böbrek ve idrar yollarındaki genişleme, idrar yolları taşları için zemin hazırlar. Hamilelikte kan hacmindeki artış ile beraber idrarda atılan kalsiyum da artar.

NEDEN OLUŞUR?
Böbrek ve idrar yollarındaki genişleme hamileliğin ilk 10 haftasında başlar ve doğumdan 8-10 haftaya kadar devam eder. En önemli sebep progesteron hormonunun yaptığı düz adale gevşemesi ile idrar borusu hareketlerinde azalmadır. Diğer sebepler arasında ise büyüyen rahmin baskısı ve idrar borusuna bası yapan rahim ve yumurtalık damarlarının yaptığı baskıdır. Genellikle sağ taraftaki idrar borusu ve böbreğin anatomik konumu itibariyle genişlemesi daha sık görülür.

Hamilelikte idrar yolları taşlarının görülme sıklığı bin 500’de 1’dir. Bu sıklık hamile olmayanlarda da aynıdır. İdrar yollarındaki küçük taşların idrar yollarından hareketi özellikle 2. ve üçüncü 3 aylık dönemde daha da zorlaştığından yüzde 80-90’ı bu dönemlerde belirti verir.  Küçük taşlar 4 mm ve daha küçükleridir ve bunların yaklaşık yüzde 65‘i kendiliğinden düşer. 7 mm ve daha büyük olanlarda ise müdahale gerekebilir.

İdrar yollarında tıkanmaya neden olan taşlar hamilelikte acil bir durumdur ve idrar yolları enfeksiyonuna, idrar borusu komşuluğunda apse ve bazen sepsis adı verilen yaygın enfeksiyon ve ölüme kadar uzanan tehlikeli tablolara neden olabilir.

İdrar yollarındaki taşların yarattığı ağrı ve enfeksiyon erken doğum ağrıları ve erken doğuma da neden olarak bebeği sıkıntıya sokabilir.

BELİRTİLERİ NELER?
Hamilelikte idrar yolları taşlarının en sık belirtisi yan ağrısıdır. Bu belirtiyi idrarda kan bulunması takip eder. Eğer geç kalındıysa bu ağrılara ilave olarak erken doğum ağrıları da eşlik eder ve vaka karmaşık hale gelir.

Ağrı ile birlikte bulantı, kusma, kasık ağrısı ve ateş de görülebilir. Bu durumda hamilenin hastanede takibi ve damardan serum desteği ve antibiyotik verilmesi şarttır.

Daha önceden idrar yolları taşı hikâyesi olan hamilelerde eğer yan ağrısı varsa, taş olası bir teşhistir ve hemen tedaviyi gerektirir.

Basit muayene ile başlayan tanı adımlarında, ultrasonografide idrar yolları ve böbrekte genişleme ve bazen taşın görülmesi ile teşhis konabilir. İdrar testinde idrarda kan hücreleri ve iltihap hücreleri de görülebilir. Hamilelikte tek kullanamadığımız tanı yöntemi röntgendir.

TEDAVİ SÜRECİ VE ÇEŞİTLERİ
Tedavide yapılan ilk müdahale damar yolu açılarak sıvı verilmesidir. Antibiyotik ve ağrı kesici verilerek öncelikle rahatlama amaçlanır. Bununla birlikte erken doğum tehdidi varlığı araştırılır ve gerekirse NST ile rahim kasılmaları varsa saptanır ve ona uygun tedaviler de ilave edilir. İlaç tedavisiyle idrar yolları taşlarının yüzde 65-80’inde cevap alınır ve hamile tedavi sonrası evine dönebilir. Vakaların yüzde 20-30’unda ise idrar yolları taşları komplike olmuştur ve hastanede yatışı gerektirebilir. Eğer idrar yollarında tıkanma ciddi ise taşın bulunup çıkarılması gerekebilir. Üreteroskopi adı verilen kamera ile idrar yollarına girilerek taş kırılır veya basket yöntemi ile dışarı çıkarılabilir.

Ağrı kesiciler hasta tamamen rahatlayana kadar kullanılır, fakat nonsteroid antienflamatuar ilaçlar ki bunlar romatizma ilaçları olarak da bilinir, 26 haftadan sonra kullanılması sakıncalıdır. Çünkü kalpte bazı deliklerin erken kapanmasına neden olabilirler. Aynı şekilde bu grubu ilk 3 ayda da kullandığımızda düşük riski artar. Antibiyotikler ile ilgili ise durum daha rahattır, çünkü gebelikte emniyetli birçok antibiyotik hamileliğin her döneminde yüksek dozda ve gerektiğinde damardan dahi kullanılabilir.

Hamilelikte böbrek taşı düşürmüş veya idrar yolları taşı hikâyesi olan hamilelerin çok sıvı tüketmesi ve tuzlu gıdalardan uzak kalması önerilir. Bunun dışında eğer düşen taş tespit edilmişse taşın türüne bağlı olarak diyet uygulanması gerekir. İdrar yolları taşı olan hamilelerde belirli aralıklarla kültür yapılması ve enfeksiyon varlığında tedavi gerekir. Böbrek ağrısı meydana geldiğinde erken doğum ağrılarına neden olabileceğinden rahim kasılmalarının takibi önemlidir. Gerektiğinde erken doğum tedavisi de uygulamak gerekebilir.