Çocukluk dönemindeki tonsillofaranjite (boğaz enfeksiyonuna) bakteriler, virüsler ve diğer etmenler neden olabilir. En sık nedeni Grup A Beta Hemolitik Streptokok (GABHS) isimli bakteridir. Streptokoksik tonsillofarenjit GABHS’ın neden olduğu oldukça önemli bir sağlık sorunudur. Son yıllarda GABSH’lara bağlı fatal sonuçlar ile akut romatizmal ateş gibi komplikasyonlarda artış gözlenmesi konunun önemine işaret etmektedir.

Gelişmiş ülkelerde GABHS enfeksiyonları içinde en sık görülen klinik tablo farenjit (yutak) ve tonsillittir (bademcik iltihabı). Okul çağı çocuklarda (7-17 yaş) görülen farenjitin yaklaşık üçte birinden GABHS’lar sorumludur. Ancak Grup A Beta hemalitik streptokoklar 3 yaşın altındaki çocuklarda farenjitin nadir bir etkenidir. Streptokoklara bağlı süpuratif ve nonsüpuratif komplikasyonlar ortaya çıkar. Otitis media, sinüzit, peritonsiller apse ve boyun lenf bezlerinde büyüme süpuratif komplikasyonlar olarak ortaya çıkmakta, romatizmal ateş ve glomerülonefrit non süpuratif komplikasyonları oluşturmaktadır.

Yukarıda belirttiğim ciddi tabloların yanı sıra streptok enfeksiyonlarının toplumda hızla yayılması bu konunun ne denli önemli olduğunu göstermektedir.

Streptokoksik tonsillofarenjit genellikle aktif enfeksiyonu olan kimselerin sekresyonlarının direkt teması damlacık enfeksiyonu tükürük ile bulaşmaktadır. Okul gibi kalabalık yerlerde görülen farenjit epidemileri bu yolla yayılmaktadır. Okullar, çocuk bakım merkezleri ile askeri kışlalardaki yakın temas buluşmayı arttırmaktadır ve salgınlara neden olmaktadır. 

Streptokoksik tonsillofarenjit herhangi bir yaşta görülebilirse de genellikle okul çağı çocuklarda sıklıkla oluşmaktadır. 3 yaşın altındaki çocuklarda klinik bulgular belirgin olmayabilir. Erişkinlerde streptokoksik enfeksiyon çocuklara göre daha az sıklıkla görülmektedir.

Coğrafik olarak streptokoksik tonsillofarenjit her bölgede bulunmakta ve sonbahar sonu kış ve ilkbaharda daha sık görülmektedir. Kuluçka süresi 2-5 gündür.
                                                                                                              
Okullarda farenjit salgınları sırasında asemptomatik çocuklarda yapılan boğaz kültürü incelemelerinde GABHS görülme oranı yüzde 15-30 hatta yüzde 50 gibi yüksek oranlarda bulunmuştur. Serolojik çalışmalarda bu çocukların daha önce streptokok enfeksiyon geçirmediği ve çoğunluğunun taşıyıcı olduğu belirlenmiştir. Taşıyıcılar; streptokoksik antikor cevabı olmaksızın üst solunum yolunda GABHS saptanan asemptomatik kimselerdir. Taşıyıcıların tanımlanması ve takibi ayrıca önem taşımaktadır.

BELİRTİLERİ VE BULAŞICILIK DURUMU
Streptokoksik farenjitin bulaşıcılığı üst solunum yolu enfeksiyon başlangıç devresinde en yoğun olarak görülmektedir. 2-5 günlük bir kuluçka döneminden sonra aniden başlayan boğaz ağrısı, halsizlik, ateş ve baş ağrısı ile hastalık ortaya çıkar. Sıklıkla bulantı, kusma ve karın ağrısı da birlikte bulunur. Farenks ve tonsillerde enflamasyon ve grimsi beyaz eksüda, yumuşak damakta peteşiler saptanabilir. Hassas ve büyümüş boyun lenf bezleri gözlenebilir.  

Klinik tablonun şiddeti değişken olmakla birlikte bazen aldatıcı biçimde hafif de seyredebilir. GABHS farenjitli atipik vakalarda klasik klinik bulguların hiçbirisi görülmeyebilir. Bebek ve küçük çocuklarda üst solunum yolu streptokoksik enfeksiyonları kronik rinit ile karakterize olabilir. Bu çocuklarda burun delikleri çevresinde soyulma, boyun lenf bezleri büyümüş ve büyümede yavaşlama dikkati çekebilir. Burun akıntısı, boğuk ses, öksürük gibi semptom ve bulgular GABHS enfeksiyon varlığından şüphelendirmelidir, ancak yoklukları GABHS enfeksiyonunu ekarte edemeyebilir.

NASIL TANI KONUR?
Boğaz enfeksiyonuna neden olan GABHS vakalarda ilk yaklaşım streptokok antigen testi (Step A) ve boğaz kültürünün yapılmasıdır. Antigen test ve boğaz kültürü pozitif vakalar da antibiyotik tedavisine derhal başlamalıdır. Serolojik testler ise  geçirilmiş enfeksiyon göstermektedir.

Bakteriyel farenjitin en sık görülen nedeni GABHS’dır. Bunun dışında; sıklıkla respiratuvar ve enterovirüsler, adolesan ve genç erişkinleri etkileyen Epstein-Barr virüs, immün sistem yetersizliği (bağışıklığın düşmesi) olanlarda candida albicans ve çocuklarda corynebacterium haemolyticum gibi mikroorganizmalar farenjite neden olmaktadırlar.

TEDAVİ SÜRECİ
GABHS enfeksiyonu olan hastalarda antibiyotik tedavisine başlanmalıdır. Bu çocuklarda derhal tedaviye başlama klinik semptomlarda hızlı bir düzelme sağladığı gibi streptokokları eradike ederek septik komplikasyon ve romatizmal ateş insidansında azalma neden olmaktadır. 
 
Tedavi süresi ve seçilerek antibiyotik hekim tarafından planlanmalıdır. Antibiyotik tedavisi hastalık yayılımını ortadan kaldırmak, kısa sürede yanıt almak ve ciddi komplikasyonların gelişmesini önlemek için verilmelidir.
 
Akut enfeksiyonu olan çocukla temas eden ev halkında sekonder enfeksiyon riski yüksektir.  Çocuğun enfeksiyon geçirmesi ile kardeşlerin yüzde 25-50’sinde, anne, baba ve aile içindeki diğer yetişkinlerin yüzde 5’inde kültür pozitif streptokok enfeksiyonunun geliştiği görülmektedir.

TAŞIYICILAR TEDAVİ EDİLMELİ Mİ?
Streptokok enfeksiyonlarında taşıyıcılık söz konusudur, taşıyıcıların tanımı son derece önemlidir. Taşıyıcı olan her vaka tedavi edilmeli midir? Bu sorunun yanıtı bazı özel durumlar dışında taşıyıcıların tedavisinin gerekli olmadığıdır. GABHS taşıyıcıları aşağıda belirtilen durumlarda tedavi edilmelidir:
- Akut romatizmal ateş ve streptoklara bağlı glomerulonefrit salgınlarında,
- Aile öyküsünde akut romatizmal ateşin pozitif olduğu durumlar,
- Uygun antibiyotik verilmesine rağmen aile içinde çok sayıda GABHS pozitif bireylerin bulunduğu vakalarda,
- GABHS taşıyıcılı için tonsillektomi düşünüldüğü durumlarda antibiyotik tedavisi verilmelidir.

YAŞAM BOYU GÖRÜLEBİLİR
Akut romatizmal ateş ve akut glomerulonefrit salgınlarında okul taraması yapılabilir. GABHS enfeksiyonu tanımı için rutin olarak okulda tarama yapılmasına gerek yoktur. A grubu B hemolitik streptokokların 100’den fazla değişik tipi tanımlanmıştır. Enfeksiyon geçirildiğinde tipe özgü bağışıklık oluşmakta, diğer tiplere karşı çapraz bağışıklık gelişmemektedir. Bu nedenle şahıs yaşam boyunca streptokok enfeksiyonu ile defalarca karşılaşmakta, ancak geçirdiği tipe özgü bağışıklığı olduğu için aynı tiple karşılaştığında hastalanmamakta buna karşın diğer tiplerle kolayca hastalanabilmektedir.

Sonuç olarak; GABHS tonsillofarenjiti hala önemli bir sağlık sorunudur. Tanısında boğaz kültürünün önemi küçümsenmemelidir. Kültür pozitif vakaların tanımlanması ile birlikte, ayrıcı tanının kolayca yapılabileceği ve gereksiz antibiyotik kullanımının önleneceği aşikardır. Erken ve doğru tedavi ile enfeksiyon kaynağı ortadan kaldırılabileceği gibi süpüratif veya nonsüpüratif sekellerin görülme sıklığını da azaltılabileceği unutulmamalıdır.