Küçük çocuklarda gelişmekte olan bir kavram: Yaratıcı temsil

Bebeğiniz 1 yaşına kadar olan gelişim basamaklarını hızla tırmanmış ikinci yaşına ulaşmış olabilir. Ancak gelişimi ikinci yaşında daha da ivme kazanarak devam edecek. Çocuğunuzun zihinsel gelişimini takip etmek en az fiziksel gelişimine verdiğiniz özen kadar önemlidir. Çocuğunuzun yaşadığı gelişimi iyi kavramak ve bu doğrultuda davranmak gerekir.
Bunun için bu yazıda tekrar etkin öğrenmenin önemini vurgulamak, bu yaklaşımın ne olduğunu kısaca açıklamak ve bunu yaparken 18 yıl yönetmiş olduğum Mavi Yunus Çocuk Evi'nde bana rehber olan, "Küçük Çocukların Eğitimi" (Mary Hohmann&avid P. Weikart, 2000) adlı kaynaktan yararlandığımı belirtmek istiyorum.

Bildiğiniz gibi etkin öğrenen çocuklar çevresinde olan olaylar, insanlar ve nesnelerle sürekli iletişim içinde olmalıdırlar. Bu şekilde çocuklar doğrudan ve anında deneyimler yaşamak ve bu deneyimlerden dünya için anlamlar çıkartmak ve kendi bilgilerini yapılandırmak olanağı bulurlar. Böylesine güçlü ve kalıcı bir öğrenme, çocukların kendi inisiyatiflerinden yani kendi niyetlerini gerçekleştirmelerinden doğar. Çocukların doğumsal, içten gelen bir keşfetme gereksinimi tatmin olmuş olur. Gelişmekte olan çocuğun ihtiyacı olan deneyimleri sağlamak onun tüm akademik hayatı, sosyal ve duygusal gelişimi için sağlam bir temel oluşturacaktır.

Çocuklar daha yuvaya başlamadan onlara bu bilinçle yaklaşılırsa, hayata bir adım önde başlamış olacaklardır. Onun için bu yazılarla evde de gelişmekte olan temel deneyimlerin nasıl desteklenebileceğini ele alacağım.

DENEYİM KAZANARAK BÜYÜYORLAR
Daha önceki yazılarda da bahsettiğim gibi, temel deneyimler aslında çocukların yaptıklarıdır ve farklı zihinsel süreçlerden geçtikleri için bol deneyim yaşayarak düşünce süreçleri olgunlaşır. Çevreleri ile etkileşim içinde olan çocuklar zihinsel, duygusal, sosyal ve fiziksel büyümelerini gerçekleştirebilirler.
Ele alınacak temel kavramlardan ilki yaratıcı temsildir.

Okul öncesi çocuklar hayali oyunlar, taklit etme, resim ve yorumlama, çizme boyama, inşa etme gibi etkinliklerde bulunarak bir yandan bebekliklerindeki gibi duyuları aracılığı ile öğrenmeye devam ederken diğer yandan nesneler ve insanlarla yaptıkları etkileşimlerden edindikleri deneyimleri içselleştirebilirler. Bir başka deyişle akıllarında tutabilirler. Temsil etmek, var olmayan gerçeklerin sembolik şekilde ifadesidir. Böyle bir yaratma sürecinde çocuklar büyük bir doyum, rahatlık ve sevinç duyarlar.

EBEVEYNLER EVDE, ÇOCUKLARININ YARATICI TEMSİL DENEYİMİNİ NASIL DESTEKLEYEBİLİRLER?
Çocuklar nesneleri duyusal ipuçlarından tanırlar. Örneğin, havadaki bir gürültü uçağı; fırından gelen güzel koku keki çağrıştırır. Bir sesi, bir kokuyu yorumlayabilmek için çocuğun söz konusu nesne ile deneyim geçirmiş olması gerekir. Çocuklara günlük hayatımızda karşılaştığımız görüntü, ses, tat ve dokuların bilincine varmaları ve onlar hakkında konuşmaları için fırsatlar yaratabilirsiniz. Limonun kokusunu alabiliyor musun? Nasıl kokuyor? Rengi nasıl? vb. gibi...

Bebekler taklit etmeğe çok erken başladıklarından birçok davranışı böyle öğrenirler. Çocuklar taklit aracılığı ile dans etmek, yazı yazmak gibi izlenimleri bedenleri ve sesleri ile yeniden canlandırırlar. Büyüdükçe içsel taklit süreci başlar; bilişsel semboller oluşur. Çocuklarla evde taklit etme oyunları oynayabilir ve her türlü hareket ve davranışa bu yolla dikkatlerini çekebilirsiniz. Kuş gibi kanat çırpmaktan ya da kedi gibi miyavlamaktan büyük keyif alırlar.

Çocukların dili kullanma yetenekleri geliştikçe; oyuncaklar, gerçek nesneler, resimler, fotoğraflar ve bunların temsil ettiği nesneler arasındaki bağlantıyı görmeye başlarlar. Bu ilişkilendirme bir bakıma bir çeşit okuma yöntemi olarak görülebilir. Çocuklar, resimlerini anlatmaları istendiğinde severek anlatacaklardır. Yaptıkları resim "Bu ne?" diye sorgulanırsa, çocuklar susmayı tercih edebilirler. Onun için "Resmini anlatmak ister misin?" diye sormak daha iyi olur.

ROL YAPARAK ÖĞRENİYORLAR
Çocukların hayali oyunlar oynamaya başlamaları dünyayı tekrar inşa etmek ve çevrelerinde olanı biteni daha iyi anlama yöntemidir. Hayali oyunlar, gerçek hayattaki çelişkiler ve tutarsızlıklarla baş edebilmek için ayrıca özel bir işlev görürler. Hayali oyunları gözlemlersek akıcı ve esnek oldukları, oynarken karmaşık bir dilin kullanıldığı dikkat çeker. Bu oyunlar çocukların genel olarak anlayışını geliştirirler; tanık oldukları olaylar üzerinde belli bir deneyim kazanırlar. Sosyalleşme becerisini ve yaşadıkları olayların mantığını ve anlamını oyunla kazanırlar. Rol yapmak, sosyal bir davranıştır ve dil gelişimini destekler.

Çocukların model yapma yetenekleri benzerlikleri fark etmeleri ile başlar. Model yapan çocuk, özgün materyallerle benzeyen bir şeyler üretmek için düşünen, yaratıcı ve problem çözücü kişidir. Temsil etme sürecinin doğasını anlayan biz yetişkinler, çocuğun bizim yaptığımız modelleri kopya etmek yerine, kendi modellerini yaratma gereksiniminde olduğunu anlamalı ve buna saygı duymalıyız.

Çocuklara sunacağımız en iyi oyuncaklar da bu türden oyuncaklardır. Bozulup tekrar yapılabilen oyuncaklar onların yaratıcılıklarını destekler, hayal güçlerini güçlendirir. Bu aşamada en önemli olan ise çocuğun yaratımlarına saygılı olmaktır.

ÇİZME VE BOYAMA
Okul öncesi çocuklar gördükleri yaşadıkları şeylere ilişkin kendi sembollerini oluşturmak için boyaları ve kalemleri neşeli ve yaratıcı bir şekilde kullanırlar. Çizme ve boyama yöntemleri ile çocuklar, kendi dünyalarına ilişkin ne anladıklarını basit ve ekonomik bir şekilde iletirler. Bu çizim ve boyalarda şekillerin basitliği, ince ayrıntıların önemsenmemesi, alansal ilişkilerin serbestçe kullanılması ortak bir özellik olarak belirir. Çocuklar bir süre karalama yaptıktan sonra şekiller yapabildiklerini keşfederler, önce basit figürler yaparlar. Bir daire ve ondan çıkan iki çizgi bir insandır. Çocuğa göre çizimindeki eksik olan unsurlar sözel olarak tamamlanabilir. Onun için çocuk henüz çiziminin kendi kendine yetmesi yani eksik olmaması gerektiğini düşünemez. Çizimlerinde önce şekiller, sonra basit figürler, daha sonra daha belirgin figürler ortaya çıkar. Çocuklar bilgi dağarcıklarında belli bir düzen yaratmaya ve dünyadaki olaylar hakkında bir anlam çıkartmaya çalışırlar. Anneler çizme sürecinde çocuğun çizemediği ya da çizmediği değil, çizdikleri üzerine yoğunlaşmalıdırlar.

Çocukları kendi sembollerini yapmaları için yüreklendirmek, onların içindeki sanatçıyı desteklemek demektir.