Biliminsanları gitgide yediklerimizin kanserle ilişkisi üzerinde daha büyük kanıtlar bulmaya başladılar. Sağlıklı bir beslenme biçimi, günde en az 30 dakika egzersiz ve sağlıklı bir kiloyu koruyarak tüm kanserlerin üçte birinin önlenebileceği düşünülüyor. Tüm dünyada katıldığım kongrelerde knaerden korunma denince hep aynı önlemlerden bahsediliyor: Kırmızı eti azaltmak, işlenmiş etlerden uzak durmak, bol bol  sebze–meyve yemek. Peki bitkilerde ne var da bizi bu kadar koruyor? Vitaminler, mineraller, lif ve fitokimyasallar

Fitokimyasal nedir?
Yunancadan  türemiş bir sözcük. Fito bitki demek. Bitki kimyasalı, kendiliğinden, doğal olarak  oluşan bitki anlamlarına geliyor. Fitokimyasallar bir bitkiye  rengini, aromasını, tadını veriyorlar. Ayrıca bitkiyi dış etkenlerden, hastalıktan koruyorlar. Bir bitkinin rengi, tadı, kokusu hep içerdiği fitokimyasallar konusunda ipucu veriyor.

Fitokimyasallar sağlıklı kalmamız için birlikte çalışıyor
 
Tek bitki veya fitokimyasal bizi kanserden koruyamıyor. Ancak çok çeşitli bir beslenme biçimine sahip olduğumuz zaman fitokimyasalların etkisinden daha iyi yararlanabiliyoruz. Çünkü fitokimyasallar sinerjik etkililer; yani birbirlerinin gücünü etkisini artırıyorlar. Bu bilimsel olarak kanıtlanmış durumda; vitamin, mineral ve fitokimyasallar işbirliği içinde. Örneğin; sadece muz ve çilek seven ve bunları yiyen kişi doğru yapmıyor. Her renk meyveden farklı fitokimyasal alıyoruz. Meyveyi sebzeyi değiştirerek yemek en doğrusu. Gökkuşağının tüm renkleriyle beslenmeliyiz.

Fitokimyasallar kanserden ve diğer hastalıklardan bizi koruyorlar. Bağışıklık sistemimizi  güçlendiriyor, kanser hücrelerinin büyümesini yavaşlatıyor, kansere neden olan DNA bozulmasını  önlüyorlar.

Günde ne kadar sebze meyve yemeliyiz? 
Meyve: 3-4 porsiyon
Sebze: 3-7 porsiyon
Tam tahıllar: En az 3 porsiyon (1 dilim ekmek, yarım tabak makarna gibi)
Baklagiller: Haftada 2-5 porsiyon

Ya destekler?
Dünya Kanser Araştırma Enstitüsü ve Amerikan Kanser Araştırma Enstitüsü’nün ortak görüşü fitokimyasal almak için desteklerden medet ummamak. Bu konudaki uyarıları şöyle:

-    Araştırmalar bu bileşikler hap olarak alındığında bazılarının çok az emilebildiğini ortaya koyuyor.
-    Fitokimyasallar sinerjik çalışıyorlar, ortamda diğer vitamin ve minerallerin, diğer kimyasalların da bulunması gerekli.
-    Destek aldığınızda bir fitokimyasalı gereğinden fazla alma şansınız da yükseliyor.
-    Bazı araştırmalar bazı fitokimyasal desteklerinin zararlı olabileceğini, oysa bunları yiyecek olarak yediğimizde aksine yararlı olduklarını ortaya koydu.
-     Bir fitokimyasalı yiyecekten aldığınızda sadece o bitkisel besini almakla kalmıyorsunuz, yanı sıra pek çok yararlı bileşiği de alıyorsunuz.

Kanserden korunmak için 3 adım
1- Bitkisel ağırlıklı beslenin. Kırmızı eti azaltın, işlenmiş etten kaçının.
2- Fiziksel olarak aktif olun. Her gün en az 30 dakika veya daha fazla egzersiz yapın.
3- Hayatınız boyunca sağlıklı bir kiloda kalmaya çalışın.

Fitokimyasalların çoğu aynı zamanda  antioksidan
Antioksidanlar hücrelerimizi oksidatif stresten koruyan bileşikler. Hücre yapısının bozulmasına yol açan oksidatif stres önlendiğinde kanserden ve diğer pek çok hastalıktan korunabiliyoruz.    Vücudumuzun en güçlü koruyucuları ‘Savaş Beşlisi ‘adını verdiğimiz A, C, E vitaminleri, çinko ve selenyum mineralleri.  Ancak çoğu antioksidan fitokimyasal. Örneğin; çok sık duyduğunuz likopen  gibi…

Antioksidanlar nasıl çalışıyor?
Bunu anlamak için en iyi deney bir elmayı kesip bırakmak. Ne olur? Elma hızla sararmaya, kararmaya başlar, değil mi? Çünkü elmanın yüzeyi havayla, havadaki oksijenle temas ediyor, bu da onun biçim değiştirmesine yol açıyor. Ancak elmanın üzerine limon veya portakal suyu dökün, bu hızla kararmayacaktır. Çünkü bunların içindeki C vitamini elmayı korur.  İşte vücuttaki antioksidanlar da aynen bu şekilde hareket ediyor. Oksidatif strese yol açan pek çok neden var; sigara, hava kirliliği,yaşlanma… Vücudumuzun tüm bunlarla savaşabilmek için düzenli antioksidanlara ihtiyacı var.

Biliminsanları sürekli yeni fitokimyasalllar buluyorlar, araştırmaları sürüyor. Biz şimdi gelin en çok araştırılmış, tanımlanmış fitokimyasalları görelim, dosyamızı açalım:

1-Alyum bileşikleri
Nerede?
Sarmısak, pırasa,soğan, yeşil soğan, frenk soğanı.

Ne işe yarıyor?
- Tümör büyümesini yavaşlatıyor, önlüyor.
- Mide kanserine karşı koruyucu olduğu düşünülüyor.
- Sarmısağın kolorektal kansere karşı koruyucu olduğu düşünülüyor.
- Laboratuvar araştırmaları  alyum bileşiklerinin lösemi ve prostat, mesane,cilt, akciğer kanserine karşı da koruyucu olduğu konusunda umut verici.
- Pişirmeden en az 10 dakika önce sarmısağın dövülmesi veya kesilmesi kansere karşı koruyucu etkisini güçlendiriyor.

2-Karetonidler
Bu grupta alfa-karoten, beta-karoten, lutein, zeaksanthin, beta-kriptoksantin, likopen gibi bileşikler yer alıyor.

Nerede?
Kırmızı, turuncu, sarı ve bazı koyu yeşil sebze ve meyvelerde bulunuyor.
Meyveler: Kayısı, kavun, narenciye grubu meyveler, şeftali, nektarin, papaya, karpuz.
Sebzeler: Brokoli, brüksel lahanası, ıspanak, havuç, mısır, marul, pazı, lahana, balkabağı, kırmızı biber, tatlı patates, domates ve domates ürünleri.

Ne işe yarıyor?
- Kanser hücresinin büyümesini engelliyor.
- Bağışıklık mekanizmasını güçelndiriyor.
- Ağız, yutak,ve soluk borusu kanserlerinin önlenmesinde etkili olduğu düşünülüyor.
- Koyu yeşillerdeki karetonoidlerin cilt, akciğer, mide ve bazı meme kanseri türlerini öneleyebileceği düşünülüyor.
- Domates ve domates ürünlerindeki likopenin prostat kanserine karşı koruyucu olabileceği düşünülüyor. 

3- Flavanoidler
Anthocyanidinler, flavan -3-0ller, kateşin, epikateşin, hesperidin, naringenin, apigenin, luteolin, kuersetin, kaempferol, myricetin gibi bileşikler.

Nerede?
Meyveler: Elma, böğürtlen, kiraz, narenciye grubu meyveler, kranberi, üzüm, armut, erik.
Sebzeler: Pancar, dolmalık biber, marul, soğan, brokoli, kereviz, patlıcan, lahana, kırmızı lahana, turp, pazı.
Baklagiller: Siyah fasulye, kırmızı fasulye, barbunya.
Otlar: Maydanoz, kekik, biberiye.
Diğerleri: Kakao, siyah çikolata, kahve, çay.

Ne işe yarıyor?
- Antioksidan görevi üsyelniyor.
- Vücudu kansere neden olan bileşiklerden koruyan enzimleri artırıyor.
- Anormal hücreleri intihara sürüklüyor.
- Kanserin ön aşaması olan yangıyı önlüyor.
- Tümörün büyümesini engelliyor.
- Bağışıklık mekanizmasını artırıyor.
- Bazı flavanoidlerin kolon kanserini önleyebileceği düşünülüyor.
- Laborotuvarda elmadaki fitokimyasalların akciğer kanseri hücrelerinin büyümesini engellediği saptandı.

4-Indoller
Indol-3 karbinol

Nerede?
Brokoli, brüksel lahanası, lahana, karnabahar, hardal otu, turp, kişniş, yaban turpu.

Ne işe yarıyor?
- Vücutta kansere yol açan bileşiklerden koruyan enzimlerin aktivitesini artırıyor.
- Bozuk DNA’yı onarıyor (bozuk hücrelerin onarımı)
- Meme ve rahim gibi bazı kanser türlerine yol açan hormonların aktivitelerini engelliyor.
- Knaer hücrelerinin ölümüne yol açıyor.
- Meme ve rahim gibi kanser türlerinde östrojen hormonunun teşvik edici etkisini azaltıyor.
- Laboratuvar deneyleri bu sebzelerin meme, rahim, akciğer, kolon ve rahimağzı kanserlerine karşı koruyucu olabileceğini gösteriyor. 

5-İnositol
Fitik asit

Nerede?
Tam tahıllar, mısır kepeği, yulaf, pirinç, çavdar ve buğday.
Kuruyemişler, baklagiller ve soya fasulyesi.

Ne işe yarıyor?
- Antioksidan
- Tümörün büyümesini yavaşlatıyor.
- Kanser hücerlerini öldürüyor.
- Laboratuvar araştırmaları fitik asidin  kolon, akciğer, prostat ve cilt kanserlerine karşı koruyucu olabileceğine işaret ediyor.

6-İsoflavonlar
-    Daidzein
-    Genistein
-    Glycitein

Nerede?
Soya fasulyesi ve soya ürünleri. (edamame, tofu, soya sütü gibi)

Ne işe yarıyor?
- Antioksidan
- Bazı hormonların üretimini azaltıyor.
- Tümör büyümesini engelliyor.

7-İzotiosiyanatlar
Nerede?
Borokoli, karnabahar, brüksel lahanası, lahana, pazı, hardal otu, bok choy, turp, kişniş.

Ne işe yarıyor?
- Antioksiadn
- Tümörün büyümesini engelliyor.
- Kanser hücrelerini intihara sürüklüyor.
- Yangıyı önlüyor.
- Kanser oluşturan bileşiklere karşı vücudu koruyan kimyasallar olan enzimleri aktive ediyor.
- Laboratuvar deneyleri ve insanlar üzerindeki bazı araştırmalar bu sebzelerin mesane, meme, rahim, yemek borusu, kolon, karaciğer, rahim ağzı prostat gibi kanser türlerine karşı koruyucu olabileceğini gösteriyor.
- İsotiosiyanatlar bu sebzeler sebze çiğnendiği veya kesildiği zaman açığa çıkan bir enzimle oluşuyorlar.

8-Polifenoller
Kumarin, kurkubitasin, kurkumin, fenolik asitler; kafeik asit, elajik asit, ferulik asit, gallik asit, taninler, stilbenler; resveratrol, pterostilbene, taninler.

Nerede?
Elma, siyah böğürtlen, bluberi, kiraz, kırmızı üzüm, armut, nar, çilek. Kestane, fıstık, mercimek, pecan, zerdeçal, ceviz.

Ne işe yarıyor?
- Antioksidan
- Yangıyı önlüyor.
- Anormal hücreler daha kanserleşmeden yok olmalarını sağlıyor.
- Laboratuvar ve hayvan çalışmaları pterostilbene’in kolon, akciğer, mide, pancreas ve  meme kanserlerini önleyebileceğini gösteriyor.
- Resveratrol laboratuvar ve hayvanlarda karaciğer, prostat, mide ve meme kanserlerinin oluşmunu önledi, büyümesini yavaşlattı.
- Resveratrol lösemi ve kolon kanseri hücerlerinin  ölümüne yol açtı.
- Laboratuvar araştırmalarında elajik asit kolon, yemek borusu, karaciğer, akciğer ve cilt kanserlerinin gelişmesini engelledi.
- Laboratuvarda kurkumin meme, kolon, mide kanser hücerlerinin oluşma ve büyümesini engelledi.

9-Proteaz inhibitörleri
Nerede?
Baklagiller; fasulye, mercimek, bezelye, soya fasulyesi, soya ürünleri.

Ne işe yarıyor?
Kanser hücrelerinin büyümesini engelliyor.
Sağlıklı hücreleri harap edebilecek  bileşikler salgılayan tümörleri engeliyor.

10-Steroller
Nerede?
Kuşkonmaz, pancar, brüksel lahansı, baklagiller, kuruyemişler, keten tohumu, susam, ayçiçeği çekirdeği, zeytinyağı, sebze yağları; kanola, mısır, susam yağları, aspir yağı, tam tahıllar.

Ne işe yarıyor?
- Kanser hücrelerinin ölümüne yol açıyor.
- Kanseri azdıran yangıyı azaltıyor.

11-Terpenler
Nerede?
Elma, kiraz, narenciye grubu meyveler, armut kuru erik.
Dere otu, defne yaprağı, kekik, maydanoz, biberiye, adaçayı, balkabağı çekirdeği.

Ne işe yarıyor?
- Antioksidan
- Kanserli hücrelerin büyümesini yavaşlatıyor.
- Bağışıklık mekanizmasını güçlendiriyor
- Yangıyı önlüyor.
- Laboratuvar araştırmaları karnosolün hücrelerin üreme hormonlarına hassasiyetini azalttığını, böylece  prostat kanseri riskini  düşürdüğüne işaret ediyor. 

Kaynak: Amerikan Kanser Araştırma Enstitüsü